এছিড, ক্ষাৰক আৰু লৱণ

অতিৰিক্ত, কিছুমান ভিতৰুৱা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ

১/ লিটমাছ কি?

উত্তৰ: থেলফাইটা বৰ্গৰ অন্তৰ্ভুক্ত লিচেন নামৰ উদ্ভিদৰ পৰা নিষ্কাশন কৰা এবিধ বেঙুনীয়া ৰঞ্জক।

২/ লিটমাছ দ্ৰৱটো প্ৰশমাৱস্থাত কি ৰঙৰ হয়?

উত্তৰ: বেঙুনীয়া ৰঙৰ হয়।

৩/এছিড ক্ষাৰকৰ উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: ৰঙা বন্ধাকবিৰ পাত, হালধী,হাইড্ৰেনজিয়া,পিটুনিয়া আৰু জিৰেনিয়াম।

৪/ ঘ্ৰানেন্দ্ৰিক সুচক  কাক বোলে?

উত্তৰ: বিবেৰিৰ আম্লিক আৰু ক্ষাৰকীয় মাধ্যমত গোন্ধৰ পৰিৱৰ্তন ঘটে। এইবোৰক ঘ্ৰানেন্দ্ৰিক সূচক বোলে।

৫/ লৱন কাক বোলে?

উত্তৰ: এছিডৰ অৱশিষ্ট অংশৰে সৈতে ধাতু লগ হৈ এটা যৌগ গঠনৰ সৃষ্টি কৰে। তাকে লৱন বোলে।

৬/ প্ৰশমন বিক্ৰিয়া কাক বোলে?

উত্তৰ: এছিড আৰু ক্ষাৰকৰ বিক্ৰিয়াত লৱন আৰু পানী উৎপন্ন হয়। এই বিক্ৰিয়াক প্ৰশমন বোলে।

৭/ ধাতৱ অক্সাইড আৰু এছিডৰ মাজত, বিক্ৰিয়াক লিখাৰ পদ্ধতি কি?

উত্তৰ: ধাতৱ অক্সাইড+এছিড→লৱন+পানী।

৮/ ক্ষাৰকীয় অক্সাইড কাক বোলে?

উত্তৰ: বিক্ৰিয়াটোৰ নিচিনাকৈ ধাতৱ অক্সাইড সমূহে এছিডৰে সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি লৱন আৰু পানী উৎপন্ন কৰে।

সেইবাবে ধাতৱীয় অক্সাইড বোৰক ক্ষাৰকীয় অক্সাইড বোলে।

৯/ হাইড্ৰ'জেন গেছ কেনেকৈ উৎপন্ন হয়?

উত্তৰ: এছিডে ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে হাইড্ৰ'জেন গেছৰ উৎপন্ন হয়।

১০/এছিডত থকা কেটায়নটোৰ নাম কি?

উত্তৰ: H⁺ 

১১/ প্ৰশমন বিক্ৰিয়া একক বা লিখাৰ পদ্ধতি কি?

উত্তৰ: ক্ষাৰক+এছিড→লৱন+পানী।

১২/ লঘুকৰন কাক বোলে?

উত্তৰ: এছিড বা ক্ষাৰক পানীৰে সৈতে মিহলালে প্ৰতি একক আয়তনত আয়নৰ‌ গাঢ়তা হ্ৰাস পায় এনে বিক্ৰিয়াক লঘুকৰন বোলে।

১৩/ pH স্কেল কাক বোলে?

উত্তৰ: দ্ৰৱত হাইড্ৰ'জেন আয়নৰ গাঢ়তা পৰিমানৰ বাবে এবিধ স্কেল উদ্ভাৱন কৰা হৈছে এই pH বোলে।

১৪/ এটা প্ৰশম দ্ৰৱৰ pH ৰ মান কিমান?

উত্তৰ: ৭।

১৫/ তীব্ৰ এছিড আৰু মৃদু এছিড কাক বোলে?

উত্তৰ: বেছি H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰা এছিডবোৰক তীব্ৰ এছিড বোলা হয় আৰু কমকৈ H⁺ আয়ন উৎপন্ন কৰা এছিডবোৰক মৃদু এছিড বোলা হয়।

১৬/ বেকিং পাউদাৰ গৰম কৰিলে ঘটা বিক্ৰিয়াটো লিখা।

উত্তৰ: NaHCO₃+H⁺→co₂H₂O+এছিডৰ ছ'ডিয়াম লৱন

১৭/ স্ফটিকাবদ্ধ জল কি?

উত্তৰ: স্ফটিকাবদ্ধ জল হ'ল লৱন এটাৰ সংকেত এককৰ থকা নিৰ্দিষ্ট সংখ্যক পানীৰ অণু।

১৮/ জলযুক্ত কপাৰ ছালফেটৰ ৰাসায়নিক সংকেত কি?

উত্তৰ: CuSO₄ 5H₂O

১৯/ জিপছামৰ ৰাসায়নিক সংকেত কি?

উত্তৰ : CaSO₄ 2H₂O

২০/ "প্লাষ্টাৰ অফ পেৰিছ" কাক বোলে?

উত্তৰ:জিপছামক ৩৭৩k উষ্ণতাত উৎপত্ত কৰিলে পানীৰ অণু হেৰুৱায় কেলচিয়াম ছালফেট হেমি হাইড্ৰেটত পৰিণত হয়। ইয়াকে প্লাষ্টাৰ অফ পেৰিছ বোলে।

প্রশ্ন১: এছিড ( অম্ল ) আৰু ক্ষাৰৰ মাজত পার্থক্য লিখা । 

উত্তৰঃ

এছিড আৰু ক্ষাৰৰ পাৰ্থক্য:-

( ১ ) এছিডৰ সােৱাদ টেঙা । ( ১ ) ক্ষাৰৰ সােৱাদ তিতা বা কেঁহা ।

( ২ ) এছিডে নীল লিটমাছ ৰঙা কৰে । ( ২ ) ক্ষাৰে ৰঙা লিটমাছ নীলা কৰে ।

( ৩ ) এছিড চুলে হাত খহটা যেন হয় । ( ৩ ) ক্ষাৰ চুলে হাত পিছল লাগে ।

( ৪ ) এছিডে হাইড্র'জেন আয়ন মুক্ত কৰে । ( ৪ ) ক্ষাৰে হাইড্র'ক্সিল আয়ন মুক্ত কৰে । 

প্রশ্ন২: এম'নিয়া খিৰিকী চাফা কৰাৰ দ্ৰবৰ দৰে বহুতাে ঘৰুৱা কামত ব্যৱহাৰ কৰা হয় । ই ৰঙা লিটমাছ নীলা কৰে । ইয়াৰ প্রকৃতি কি ? 

উত্তৰঃ এম'নিয়াৰ প্রকৃতি ক্ষাৰকীয় । 

প্রশ্ন৩: লিটমাছ দ্ৰৱ উৎপন্ন কৰা উৎস কি ? এই দ্ৰৱৰ ব্যৱহাৰ কি ? 

উত্তৰঃ লিটমাছ দ্ৰৱ উৎপন্ন কৰা উৎস হ'ল লাইকেন । এই দ্ৰৱৰ দ্বাৰা কোনাে প্রদত্ত দ্ৰৱ আম্লিক নে ক্ষাৰকীয় প্রমাণ কৰিব পাৰি ।

প্রশ্ন৪: পাতিত পানী ( distilled water ) আম্লিক / ক্ষাৰকীয় / প্রশম কোনটো শুদ্ধ ? তুমি কি দৰে প্ৰমাণ কৰিবা ? 

উত্তৰঃ পাতিত পানী প্রশম । পাতিত পানীত লিটমাছ পেপাৰ ডুবাই দিলে লিটমাছৰ বেঙুনীয়া বৰণৰ পৰিবর্তন নহয় । গতিকে ই প্রশম ।

প্রশ্ন৫: প্রশমণ প্রক্রিয়াৰ উদাহৰণসহ ব্যাখ্যা কৰা ৷ 

উত্তৰঃ প্রশমণ বিক্রিয়া :- যেতিয়া এছিডৰ লগত উপযুক্ত অনুপাতত ক্ষাৰ মিহলােৱা হয় , তেতিয়া এছিড আৰু ক্ষাৰৰ মাজত বিক্রিয়া ঘটি লৱণ আৰু পানী উৎপন্ন হয় । অর্থাৎ এছিড় আৰু ক্ষাৰ উভয়ৰে নিজৰ গুণ লােপ পায় । বিক্রিয়াত তাপাে উদ্ভৱ হয় ।

উদাহৰণস্বৰূপে 

ছ'ডিয়াম হাইড্র'ক্সাইড ( NaOH ) ৰ লগত হাইড্র'ক্লৰিক ( HCI ) এছিডৰ বিক্রিয়া ঘটি ছ'ডিয়াম ক্ল'ৰাইড ( NaCl : খােৱা নিমখ ) আৰু পানী উৎপন্ন হয় । বিক্রিয়াটোৰ ৰাসায়নিক সমীকৰণটো তলত দিয়া ধৰণে লিখিব পাৰি । 

NaOH + HCI –> NaCl + H₂O + Heat 

 ক্ষাৰ +  এছিড =নিমখ +পানী +তাপ  

প্রশ্ন৬: সঁচা হলে ‘ T ‘ আৰু মিছা হলে ‘ F ‘ লিখা । 

( i ) নাইট্রিক এছিডে ৰঙা লিটমাছ নীলা কৰে ।

উত্তৰঃ F

( ii ) ছ'ডিয়াম হাইড্রক্সাইডে নীল লিটমাছৰঙা কৰে । 

উত্তৰঃ T

( iii ) ছডিয়াম হাইড্র'ক্সাইড আৰু হাইড্র'ক্লৰিক এছিড পৰস্পৰে প্রশমিত হয় আৰু লৱণ আৰু পানী উৎপন্ন হয় । 

উত্তৰঃ T

( iv ) সূচক হ'ল এবিধ পদার্থ যিয়ে ক্ষাৰ আৰু অম্লৰ দ্ৰৱত বেলেগ বেলেগ ৰং প্রদর্শন কৰে ।

উত্তৰঃ T

( v ) দন্ত্যক্ষয় বেমাৰ দাঁতত লাগি থকা ক্ষাৰৰ পৰা হয় । 

উত্তৰঃ F

পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ

Q.1. তোমাক তিনিটা পৰীক্ষানল দিয়া হৈছে। সিহঁতৰ এটাত পাতিত পানী আৰু আন দুটাত ক্ৰমে এটা এছিড দ্ৰৱ আৰু এটা ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱ আছে। যদি তোমাক কেৱল ৰঙা লিটমাছ কাগজ দিয়া হয়, তেন্তে প্ৰতিটো পৰীক্ষানলত থকা দ্রবসমূহ কিদৰে চিনাক্ত কৰিবা?

Ans. তিনিটা পৰীক্ষা নলীত পাতিত পানী, এছিড দ্ৰৱ আৰু ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱ দিয়া আছে। এটা ৰঙা লিটমাছ কাজ ব্যৱহাৰ কৰি দ্ৰৱবোৰ চিনাক্ত কৰিব লাগে। প্ৰথমতে, পৰীক্ষা নলীবোৰত থকা দ্ৰৱণত ৰঙা লিটমাছ কাগজ যোগ কৰা হ’ল। যি পৰীক্ষা নলীত থকা দ্ৰৱৰ বাবে ৰঙা লিটমাছটো নীলা হ’ব, সেই দ্ৰৱটো হ’ব ক্ষাৰকীয়। এতিয়া বাকী দুটা নলীত আকৌ এই নীলা লিটমাছটো যোগ কৰিলে যদি লিটমাছ কাগজটো ৰঙা হয়, তেতিয়া সেই নলীৰ দ্ৰৱটো এছিড দ্ৰৱ আৰু বাকীটো নলীৰ দ্ৰৱত লিটমাছ কাগজৰ বৰণৰ কোনো পৰিবৰ্তন নহয়। অর্থাৎ তৃতীয় নলীত আছে পানী।

পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ

Q. 1. দৈ আৰু টেঙা খাদ্যবস্তু পিতলৰ আৰু তামৰ পাত্ৰত থোৱা নহয় কিয়? 

Ans. দৈ আৰু টেঙা খাদ্যবস্তুত এছিড থাকে। এই বস্তুবোৰ পিতল আৰু তামৰ পাত্ৰত ৰাখিলে, পাত্ৰৰ লগত ৰাসায়নিক বিক্রিয়া ঘটে আৰু বিষাক্ত যৌগ গঠন কৰে। সেই কাৰণে পিতল আৰু তামৰ পাত্ৰত দৈ আৰু টেঙা খাদ্যবস্তু ৰাখিব নেলাগে। 

Q. 2. এছিডে ধাতুৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰিলে সাধাৰণতে কোনটো গেছ নিৰ্গত হয়? এটা উদাহৰণেৰে সৈতে বুজাই লিখা। এই গেছটোৰ উপস্থিতি কিদৰে পৰীক্ষা কৰিবা? 

Ans. ধাতুবোৰে এছিডৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি সাধাৰণতে হাইড্ৰ’জেন গেছ উৎপন্ন কৰে। যেনে, Zn(s) + 2HCl (aq) → ZnCl₂ (aq) + H₂ (g)

হাইড্ৰ’জেন গেছৰ উপস্থিতিৰ পৰীক্ষা: এটা জ্বলন্ত কাঠব শলা হাইড্ৰ’জেনপূর্ণ এডাল পৰীক্ষা নলীৰ মুখত ধৰিলে যদি কাঠিডাল নির্বাপিত হয় কিন্তু নলীত থকা গেছ জ্বলি থাকে তেন্তে উৎপন্ন হোৱা গেছাটো হাইড্ৰ’জেন গেছ।

Q. 3. এটা ধাতব যৌগ A লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিডৰে সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি বুৰবুৰনি সৃষ্টি কৰে। উৎপন্ন হোৱা গেছটোবে এডাল জ্বলি থকা ম’ম নুমুৱায়। বিক্ৰিয়াটোত উৎপন্ন হোৱা এটা যৌগ কেলছিয়াম ক্ল’ৰাইড হ’লে বিক্ৰিয়াটোৰ বাবে সম্বলিত সমীকৰণটো লিখা।

Ans. ধাতুৰ যৌগ (A) হ’ব CaCO₃ – (কেলছিয়াম কার্বনেট)

নিৰ্গত হোৱা গেছ হ’ল : CO₂ – (কার্বন ডাই-অক্সাইড) 

সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ হ’ল : CaCO₃(s) + 2HCl (aq) → > CaCl₂ (aq) + CO₂ (g) + H₂O (l)

পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ

Q. 1. জলীয় দ্রবত HCI, HNO₃ ইত্যাদিয়ে কিয় আম্লিক ধর্ম দেখুৱায় কিন্তু এলক’হল আৰু গ্লুক’জৰ দৰে যৌগৰ দ্ৰৱই আম্লিক ধর্ম নেদেখুৱায় ? 

Ans. HCI, HNO₃, আদি, এছিডবোৰৰ জলীয় দ্ৰৱত H⁺ আয়ন থাকে কিন্তু এলক’হল আৰু গ্লুক’জৰ দ্ৰৱত কোনো H⁺ আয়ন নেথাকে। সেইবাবে এছিড সমূহ আম্লিক ধর্ম দেখুৱায় কিন্তু এলক’হল, গ্লুক’জ আদিৰ জলীয় দ্ৰব আম্লিক ধৰ্ম নেদেখুৱায়।

Q. 2. এছিড এটাৰ জলীয় দ্ৰৱই কিয় বিদ্যুৎ পৰিবহণ কৰে?

Ans. যেতিয়া পানীত এছিড মিশ্রিত কৰা হয়, তেতিয়া দ্ৰৱটো আয়নিত হয় আৰু এই মুক্ত আয়ন থকাৰ বাবে প্ৰৱণৰ মাজেৰে বিদ্যুৎ প্রবাহিত হয়।

Q. 3. শুকান HCI গেছে কিয় শুকান লিটমাছ কাগজৰ ৰঙৰ পৰিবৰ্তন নঘটায়? 

Ans. অকল জলীয় মাধ্যমত HCI এছিড দ্ৰৱ H⁺ আৰু CI⁻ আয়ন সৃষ্টি কৰিব পাৰে, কিন্তু শুদ্ধ মাধ্যমত নোৱাৰে। সেইবাবে শুকান HCI লিটমাছ কাগজৰ ৰঙৰ কোনো পৰিবৰ্তন নঘটায়।

Q. 4. এছিড এটা লঘু কৰোঁতে এছিড পানীত যোগ কৰিবলৈ কোৱা হয় কিন্তু পানী এছিডত যোগ কৰিবলৈ কোৱা নহয় কিয়? 

Ans. যেতিয়া এছিড আৰু পানী মিশ্ৰিত কৰা হয়, তেতিয়া বিক্রিয়াটো অধিকভাৱে উত্তপ্ত হয় আৰু ফলত বিস্ফ’ৰণ ঘটিব পাৰে। সেইবাবে এছিডক পানীত লাহে লাহে। যোগ কৰা হয়, যাতে উৎপন্ন তাপ পানীয়ে শোষণ কৰিব পাৰে আৰু দুর্ঘটনা ঘটাৰ আশংকা কম হয়। কিন্তু পানী এছিডত যোগ করিলে অধিক উত্তাপ সৃষ্টি হৈ বিশ্ব’ৰণ ঘটিব পাৰে বাবে পানী এছিডত যোগ কৰা নহয়।

Q. 5. এছিডৰ দ্ৰৱ এটা লঘু কৰোঁতে হাইড্ৰ’নিয়াম আয়ন (H₃O⁺) ৰ গাঢ়তা কিদৰে পৰিবৰ্তিত হয়? 

Ans. যেতিয়া এছিডৰ দ্ৰৱক পানী মিশ্রিত কৰি পাতল কৰা হয়, তেতিয়া এছিডৰ পৰা H⁺ আয়ন বৰ্জিত হয় আৰু H₂O আৰু H₃O⁺-ৰ লগত লগ লাগি আয়নৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰে।

Q. 6. ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইডৰ দ্ৰৱ এটাত অধিক ক্ষাৰক দ্রবীভূত কৰিলে হাইড্ৰ’ক্সাইড আয়ন (OH⁻) ৰ গাঢ়তা কিদৰে পৰিবৰ্তিত হ’ব? 

Ans. যেতিয়া ছডিয়াম হাইড্ৰ’ক্সাইড ক্ষাৰক পানীৰ লগত দ্ৰৱীভূত কৰা হয়, তেতিয়া একক আয়তনত OH⁻ আয়নৰ গাঢ়তা হ্রাস পায়।

পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ

Q. 1. তোমাৰ হাতত A আৰু B টা দ্ৰৱ আছে। দ্ৰৱ A ৰ pᴴ ৰ মান 6 আৰু দ্ৰৱ B ৰ pᴴ ৰ মান ৪; কোনটো দ্ৰৱত হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তা বেছি? কোনটো আম্লিক আৰু কোনটো ক্ষাৰকীয়?

Ans. pᴴ = 6 থকা দ্ৰৱটো হ’ব আম্লিক আৰু pᴴ = ৪ থকা দ্ৰৱটো হ’ব ক্ষাৰকীয়। দ্রৱ A- ত (pᴴ = 6) হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তা বেছী।

Q. 2. দ্ৰৱ এটাৰ প্ৰকৃতিৰ ওপৰত H⁺ (aq) আয়নৰ গাঢ়তাৰ কি প্রভাৱ থাকে? 

Ans. যি দ্ৰৱত হাইড্ৰজেন আয়ন (H⁺) ৰ গাঢ়তা বেছী, সেই দ্ৰৱটোৰ প্ৰকৃতি আম্লিক হ’ব।

Q. 3. ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱত H⁺(aq) আয়ন থাকেনে? যদি থাকে, তেন্তে ইহঁত কিয় ক্ষাৰৰ্কীয়? 

Ans, হয়, ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱত H⁺ আয়ন থাকে, কিন্তু OH⁺ আয়নৰ সংখ্যা বেছী হোৱাৰ কাৰণে ক্ষাৰকীয় দ্ৰৱৰ প্ৰকৃতি ক্ষাৰকীয় হয়।

Q. 4. মাটিত কি অৱস্থাত কৃষক এজনে পোৰা চুণ (কেলছিয়াম অক্সাইড) বা শিখিলিত চুপ (কেলছিয়াম হাইড্রক্সাইড) বা চক (কেলছিয়াম কার্বনেট) প্রয়োগ কৰিব বুলি তোমালোকে ভাবা?

Ans. যেতিয়া এটা শস্যক্ষেত্ৰত এছিডৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পায়, তেতিয়া কৃষকৰ উচিত শস্যক্ষেত্ৰত পোৱা চুণ (CaO) বা চক বা (CaCO) বা শিথিলিত চুণ বা (Ca (OH)2) প্রয়োগ কৰা, যাতে এছিডৰ প্ৰশমন ঘটে।

পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ

Q. 1. যৌগ CaOCl₂ ৰ সাধাৰণ নামটো কি? 

Ans. CaOCl₂-ৰ সাধাৰণ নাম ব্লিচিং পাউদাৰ আৰু ৰাসায়নিক নাম হ’ল কেলছিয়াম অক্সি ক্ল’ৰাইড।

Q. 2. ক্ল’ৰিনৰ সৈতে বিক্রিয়া কৰালে ব্লিচিং পাউদাৰ উৎপন্ন কৰা যৌগটোৰ নাম লিখা।

Ans. যেতিয়া কেলছিয়াম হাইড্রক্সাইডৰ [Ca(OH)₂ ], ক্ল’ৰিনৰ লগত ৰাসায়নিক বিক্রিয়া ঘটে, তেতিয়া ব্লিচিং পাউদাৰ উৎপন্ন হয়।

Ca(OH)₂ + Cl₂ CaOCl₂ + H₂O 

Q. 3. কঠিন পানী কোমল কৰাৰ কাৰণে ব্যৱহাৰ কৰা ছ’ডিয়াম যৌগটোৰ নাম লিখা।

Ans. কঠিন পানী কোমল কৰাৰ কাৰণে ছডিয়াম কার্বনেট (Na₂CO₃) ব্যৱহৃত হয়। 

Q. 4. ছ’ডিয়াম হাইড্ৰ’জেনকাৰ্বনেটৰ দ্ৰৱ এটা উত্তপ্ত কৰিলে কি হয়? বিক্ৰিয়াটোৰ সমীকৰণটো দিয়া।

Ans. যেতিয়া ছডিয়াম হাইড্ৰজেন কার্বনেট উত্তপ্ত কৰা হয়, তেতিয়া ছ’ডিয়াম কার্বনেট, পানী আৰু কার্বন-ডাই-অক্সাইড পোৱা যায়।

2 NaHCO₃ –তাপ→ Na₂CO₃ + H₂O + CO₂

                             ছডিয়াম পানী কার্বনেট কার্বন ডাই অক্সাইড

Q. 5. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ আৰু পানীৰ মাজৰ বিক্ৰিয়াটো দেখুৱাবলৈ এটা সমীকৰণ লিখা।

Ans. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ আৰু পানীৰ বিক্ৰিয়াৰ ৰাসায়নিক সমীকৰণটো হ’ল : 

পাঠভিত্তিক অনুশীলনীৰ প্রশ্নোত্তৰ

Q. 1. এটা দ্ৰৱই ৰঙা লিটমাছ নীলা কৰিছে। ইয়াত Pᴴ হ’ব পাৰে–

(a) 1 

(b) 4

(c) 5

(d) 10

Ans. (d) 10.

Q. 2. এটা দ্ৰবই গুড়ি কৰি লোৱা কণীৰ খোলাৰে সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি এটা গেছ উৎপন্ন কৰে। গেছটোৱে চুণপানী ঘোলা কৰে। দ্ৰৱটোত থাকে—

(a) NaCl

(b) HCI

(c) LiCI 

(d) KCI

Ans. (b) HCI.

Q. 3. NaOH দ্ৰৱ এটাৰ 10 mL এ HCI দ্ৰৱএটাৰ 8mL সম্পূৰ্ণৰূপে প্রশমিত কৰে। যদি আমি একেটা NaOH দ্ৰৱৰ 20 mL লওঁ তেন্তে এইখিনি প্রশমিত কৰিবলৈ লগা HCI দ্রৱৰ (আগৰ সৈতে একেটা দ্ৰৱ) পৰিমাণ হ’ব—

(a) 4mL

(b) 8m L

(c) 12mL

(d) 16mL

Ans. (d) 16mL.

Q. 4. অজীর্ণতাৰ চিকিৎসাৰ বাবে তলৰ কোন ধৰণৰ ঔষধ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

(a) এন্টিবায়টিক

(b) বেদনানাশক (analgesic) 

(c) অম্লনাশক

(d) বীজাণুবাৰক (antiseptic)

Ans. (c) অম্লনাশক।

Q. 5. সংঘটিত বিক্ৰিয়াৰ বাবে শব্দ সমীকৰণ আৰু সন্তুলিত সমীকৰণ লিখা যেতিয়া—

(a) লঘু ছালফিউৰিক এছিডে যিংকৰ গুড়িৰে সৈতে বিক্রিয়া কৰে। 

(b) লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিডে মেগনেছিয়াম ফিটাৰে সৈতে বিক্রিয়া কৰে।

(c) লঘু ছালফিউৰিক এছিড়ে এলুমিনিয়াম পাউদাৰৰ সৈতে বিক্রিয়া কৰে।

(d) লঘু হাইড্রক্ল’ৰিক এছিড়ে লোৰ গুড়িৰে সৈতে বিক্রিয়া কৰে। 

Ans. (a) ধাপ – I: যিংকৰ গুড়ি (granule) + লঘু ছালফিউৰিক এচিড → যিংক ছালফেট + হাইড্ৰজেন গেছ। 

ধাপ – II: Zn (s) + H₂ SO₄ (aq) → ZnSO₄ (aq) + H₂ (g) 

ধাপ – III: 2Zn (s) + 2H₂ SO₄ (aq) → 2ZnSO₄ (aq) + 2H₂(g)

(b) ধাপ – I: মেগনেছিয়াম + হাইড্ৰ’ক্লৰিক এছিড →

মেগনেছিয়াম ক্ল’ৰাইড + হাইড্ৰ’জেন গেছ।

ধাপ – II: Mg (S) + HCl (aq) → MgCI₂ (aq) + H₂ (g)

ধাপ – III: Mg (S) + 2HCl (aq) → MgCI₂ (aq) + H₂ (g)

(c) ধাপ – I: এলুমিনিয়াম + ছালফিউৰিক এছিড (aq) 

এলুমিনিয়াম ছালফেট্ + হাইড্ৰ’জেন গেছ।

ধাপ – II: AI (S) + H₂SO₄ (aq) → AI₂ (SO₄)₂ (aq) + H₂(g)

ধাপ – III: 2AI (S) + 3H₂ SO₄ (aq) → Al₂ (SO₄)₂ (aq) + 3H₂ (g)

(d) ধাপ – I: লো + হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড (aq) → আইৰণ ক্ল’ৰাইড + হাইড্ৰ’জেন গেছ।

ধাপ—II: Fe (S) + HCl (aq) → FeCl₂ (aq) + H₂ (g) 

ধাপ – III: Fe (S) + 2HCl (aq) → FeCl₂ (aq) + H₂ (g)

Q. 6. এলকহল আৰু গ্লুক’জৰ দৰে যৌগবোৰতো হাইড্ৰ’জেন থাকে। কিন্তু সিহঁতক এছিড হিচাপে শ্রেণীভুক্ত কৰা হোৱা নাই। ইয়াক প্ৰমাণ কৰিবলৈ এটা পৰীক্ষা বর্ণনা কৰা। 

Ans. পদ্ধতি:

(i) 100 মিলি আয়তনৰ এটা বিকাৰ লোৱা হ’ল। এইটো এটা কৰ্কৰ ওপৰত স্থাপন কৰা হ’ল। দুটা লোৰ গজাল লোৱা হ’ল। 

(ii) গজাল দুডালক বেটাৰী, বাল্ব আৰু ছাবিৰ লগত সংযোগ কৰি বিদ্যুৎ প্রবাহ আৰম্ভ কৰা হ’ল।

(iii) বিকাৰটোত প্ৰথমতে ইথাইল এলক’হল যোগ কৰি পৰ্য্যবেক্ষণ কৰা হ’ল। আকৌ গ্লুক’জ যোগ কৰি পৰ্য্যবেক্ষণ কৰা হ’ল।

পর্যবেক্ষণ: বাল্বটো জ্বলা নাই। কাৰণ আধান প্রৱাহিত হোৱা নাই। 

• সিদ্ধান্ত: পৰীক্ষাটোৰ পৰা দেখা যায় যে গ্লুক’জ আৰু ইথাইল এলক’হল আয়নিত হোৱা নাই, অর্থাৎ H⁺ আয়ন এৰি দিয়া নাই ফলস্বৰূপে সিহঁতে বিদ্যুৎ প্ৰৱাহিত নকৰে কিন্তু বিকাৰটোত লঘু হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড দিলে বাল্বটো জ্বলিব কাৰণ এছিডে বিদ্যুৎ পৰিবাহী। এই কাৰণে এলক’হল আৰু গ্লুক’জক এছিডৰ শ্রেণীভুক্ত কৰা হোৱা নাই।

Q. 7. পাতিত পানীয়ে বিদ্যুৎ সৰবৰাহ নকৰে কিন্তু বৰষুণৰ পানীয়ে কৰে কিয়? 

Ans. পাতিত পানী হ’ল বিশুদ্ধ পানী। ই আয়ন গঠন নকবে। কিন্তু বৰষুণৰ পানীত এছিড় আৰু নানা ধৰণৰ অশুদ্ধি থাকে, যি আয়ন মুক্ত কৰে আৰু এই আয়নে বিদ্যুৎ পরিবাহী। সুতৰাং আয়ন মুক্ত নকৰাৰ কাৰণে পাতিত পানী বিদ্যুৎ প্রবাহিত নকৰে কিন্তু বৰষুণৰ পানীৰ মাজেৰে বিদ্যুৎ প্রৱাহিত হয়। 

Q. ৪. পানীৰ অনুপস্থিতিত এছিডে এছিড ধর্ম প্ৰদৰ্শন নকৰে কিয়?

Ans. পানীত দ্ৰৱীভূত কৰিলে এছিডে H⁺ আয়ন মুক্ত কৰে কিন্তু পানীত দ্ৰৱীভূত নকৰা এছিডে H+ আয়ন এৰি নিদিয়ে; কিন্তু এছিডৰ জলীয় দ্রৱ H+ আয়ন মুক্ত কৰে। ফলস্বৰূপে, পানী মিশ্ৰিত এছিডৰ মাজেৰে বিদ্যুৎ প্ৰৱাহিত হয়। অর্থাৎ ই এছিডৰ ধৰ্ম প্ৰদৰ্শন কৰে।

Q. 9. পাঁচটা দ্ৰৱ A, B, C, D আৰু E ক সাৰ্ব্বজনীন সূচকেৰে পৰীক্ষা কৰাত pᴴ ৰ মান ক্ৰমে 4, 1, 11, 7 আৰু 9 দেখুৱাইছিল। কোনটো দ্রৱ—

(a) প্রশম।

(b) তীব্র ক্ষাৰকীয়।

(c) তীব্র আম্লিক।

(d) মৃদু আম্লিক।

(c) মৃদু ক্ষাৰৰ্কীয় হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তাৰ বৰ্ষিত ক্ৰমত pᴴ মানবোৰ সজোৱা ।

Ans. (a) প্রশম = D – 7,

(b) তীব্র ক্ষাৰকীয় = C – 11

(c) তীব্র আম্লিক = B – 1

(d) মৃদু আম্লিক = A – 4 

(e) মৃদু ক্ষাৰকীয় = E – 9

হাইড্ৰ’জেন আয়নৰ গাঢ়তাৰ ক্ৰমিক বৃদ্ধিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি pᴴ- ৰ মান হ’ব : 11 <9 <7 <4 <1.

Q. 10. পৰীক্ষানল A আৰু Bত সমান সমান দৈৰ্ঘ্যৰ দুডাল মেগনেছিয়ামৰ ফিটা লোৱা হ’ল। পৰীক্ষানল এত হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড (HCI) আৰু পৰীক্ষানল Bত এচেটিক এছিড যোগ কৰা হ’ল। এছিড দুটাৰ গাঢ়তা একে আৰু একে পৰিমাণেই লোৱা হৈছে। কোনটো পৰীক্ষানলত বেছি বেগেৰে বুৰবুৰনি ওলাব আৰু কিয়?

Ans. HCI এছিড থকা পৰীক্ষা নলী – A-ত ফোঁচ ফোঁচ শব্দ কৰি বুৰবুৰণি ওলাব। কাৰণ হাইড্ৰ’ক্ল’ৰিক এছিড, এছিটিক এছিডতকৈ অধিক তীব্র আৰু মেগনেছিয়াম ফিটা আৰু HCI এছিডৰ ৰাসায়নিক বিক্রিয়া, মেগনেছিয়াম ফিটা আৰু এছিটিক এছিডৰ বিক্ৰিয়াতকৈ বেছী দ্রুত গতিত ঘটে।

Q.12. এজন গোৱালে কেঁচা গাখীৰত সামান্য পৰিমাণৰ বেকিং ছ’ডা যোগ কৰিলে। (a) কিয় তেওঁ কেঁচা গাখীৰৰ pᴴ ৰ মান 6 ৰ পৰা সামান্যভাবে ক্ষাৰকীয় কৰি ল’লে? (b) এই গাখীৰখিনি দৈত পৰিণত হ’বলৈ বেছি সময় লাগে কিয়? 

Ans. (a) এজন গোৱালে গাখীৰত অলপ পৰিমাণে বেকিং ছ’ডা দিয়ে আৰু ইয়াৰ ফলত গাখীৰ তাজা আৰু ক্ষাৰকীয় হয়। সুতৰাং গাখীৰ বহুসময়ৰ বাবে ঠিক থাকে। 

(b) এই গাখীৰ দৈ-লৈ ৰূপান্তৰ হোৱাৰ বাবে বেছী সময় লাগে। কাৰণ গাখীৰক ক্ষাৰকীয় কৰাৰ বাবে বেকিং ছাডা দিয়া হয় আৰু বিক্ৰিয়াৰ ফলত লেক্‌টিক এছিড তৈৰী হয়। এই এছিড, ক্ষাৰ দ্বাৰা প্রশমিত হয় আৰু ইয়াৰ পিছত লাহে লাহে আম্লিকহৈ গাখীৰ, দৈ-ত ৰূপান্তৰিত হয় বুলি বেছী সময় লাগে।

Q. 13. প্লাষ্টাৰ অব পেৰিছক জলীয় বাষ্প সোমাব নোৱাৰা পাত্ৰত থব লাগে। কিয়? ব্যাখ্যা কৰা।

Ans. প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ বায়ুৰোধক বন্ধ পাত্ৰত ৰখা হয়। ইয়াৰ কাৰণ হ'ল সেমেকা বতৰত বা জলীয় বাষ্পৰ উপস্থিতিত ৰাসায়নিক পৰিবৰ্তন হৈ ই জীপছামলৈ ৰূপান্তৰিত হয় আৰু ফলস্বৰূপে প্লাষ্টাৰ অৱ পেৰিছ ইয়াৰ ধৰ্ম হেৰুৱায়।

Q. 14. প্রশমন বিক্রিয়া কি? দুটা উদাহৰণ দিয়া কাপোৰ ধোৱা ছ’ডা আৰু বেকিং ছ’ডাৰ দুটাকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱহাৰ লিখা।

Ans. প্রশমন বিক্রিয়া: যি বিক্রিয়াত এছিড আৰু ক্ষাৰ থাকে আৰু পৰস্পৰে পৰস্পৰক প্রশমিত কৰে তাকে প্রশমন বিক্রিয়া বোলে।

উদাহৰণ: (i) Na₂OH(aq) + HCl (aq) → NaCl (aq) + H₂O(l) 

(ii) 2 NaOH (aq) + H₂SO₄ (aq) → Na₂SO₄(ag) + 2H₂O (l)

বেকিং ছ’ডা (Baking Soda) ৰ ব্যৱহাৰ :

(i) বেকাৰীত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

(ii) ছ’ডা-এছিড অগ্নি-নির্বাপক যন্ত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

কাপোৰ ধোৱা ছ’ডা (Washing Soda)-ৰ ব্যৱহাৰ :

(i) গ্লাচ্, চাবোন আৰু কাগজ তৈয়াৰৰ বাবে ব্যৱহাৰ হয়। 

(ii) পানীৰ স্থায়ীত্ব আঁতৰোৱাৰ বাবে ব্যৱহাৰ হয়।